Zabezpieczenie społeczne osób korzystających z prawa do przemieszczania się w Unii
Europejskiej
W publikacji zaprezentowano nowe, integralne spojrzenie na całość regulacji
unijnych dotyczących zabezpieczenia społecznego osób korzystających z prawa do
swobodnego przemieszczania się w Unii Europejskiej.
Zasada swobodnego przepływu osób, jedna z podstawowych w prawie unijnym, jest
realizowana m.in. poprzez przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Znajomość tych przepisów przez osoby przemieszczające się na terenie UE pozwala na
pełne skorzystanie z zasady swobody przepływu osób oraz na uniknięcie ewentualnych
problemów w zakresie zabezpieczenia społecznego. Dotyczy to m.in. pracodawców,
pracowników oraz osób prowadzących działalność na własny rachunek.
W książce zawarto kompleksową analizę aktualnego prawa unijnego dokonaną na podstawie
orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, w tym najnowszych wyroków z
uwzględnieniem orzeczeń wydanych w sprawach polskich, a także raportów opracowanych
przez różne instytucje dla Komisji Europejskiej. Analiza ta została przeprowadzona na
podstawie literatury zagranicznej oraz ostatnich raportów dla Komisji Europejskiej,
które są podstawą zmiany prawa UE w zakresie zabezpieczenia społecznego.
Gertruda Uścińska -
profesor Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik Zakładu
Zabezpieczenia Społecznego w Instytucie Polityki Społecznej UW, profesor nadzwyczajny w
Zakładzie Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych.
Specjalizuje się w porównawczej analizie z zakresu zabezpieczenia społecznego,
aspektach prawnych i społecznych rozwiązań międzynarodowych w tej dziedzinie; ekspert
europejski oraz krajowy w obszarze prawa koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
w związku z programami UE w tej materii; członek Komitetu Nauk o Pracy i Polityce
Społecznej Polskiej Akademii Nauk. Jest autorką licznych publikacji z zakresu prawa
zabezpieczenia społecznego, prawa europejskiego i polityki społecznej.
Wykaz skrótów
Wprowadzenie
Rozdział I
Swoboda przepływu osób. Ewolucja rozwiązań prawnych
I. Podstawy prawne swobody przepływu osób
Wprowadzenie
1. Źródła prawa Unii Europejskiej
1.1. Kompetencje prawodawcze Unii Europejskiej
2. Rozwiązania prawne dotyczące swobody przepływu osób
2.1. Podstawy traktatowe
2.2. Podstawy w aktach prawa pochodnego (wtórnego)
II. Zakres podmiotowy swobody przepływu osób
1. Obywatel Unii Europejskiej i jego uprawnienia
2. Pracownicy migrujący
2.1. Równe traktowanie pracowników
2.2. Pojęcie pracownika w prawie wspólnotowym
3. Osoby korzystające ze swobody prowadzenia działalności gospodarczej
4. Emeryci lub renciści
5. Studenci
6. Członkowie rodziny obywatela Unii Europejskiej
7. Dzieci i ich opiekunowie prawni
8. Sytuacja prawna obywateli państw trzecich
8.1. Regulacje dotyczące obywateli państw trzecich
8.2. Status obywateli państw trzecich
III. Zakres przedmiotowy swobody przepływu osób
1. Prawo wyjazdu
2. Prawo wjazdu
3. Prawo do równego traktowania w zakresie zatrudnienia
3.1. Zakaz dyskryminacji bezpośredniej
3.2. Zakaz dyskryminacji pośredniej
4. Prawo pobytu a uprawnienia socjalne
4.1. Prawo pobytu na okres do 3 miesięcy
4.2. Prawo pobytu powyżej 3 miesięcy
5. Prawo dostępu do korzyści socjalnych
5.1. Zakaz dyskryminacji w dostępie do przywilejów (korzyści) socjalnych i podatkowych
6. Prawo pozostania w państwie przyjmującym po zakończeniu zatrudnienia
7. Wyłączenia i ograniczenia w zakresie swobody przepływu osób
7.1. Wyłączenia z zakresu swobody przepływu pracowników
7.2. Ograniczenia w stosowaniu swobody przepływu pracowników
Podsumowanie
Orzecznictwo ETS
Rozdział II
Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego jako instrument prawny swobody
przemieszczania się obywateli Unii Europejskiej
I. Uwarunkowania prawne rozwoju regulacji Unii Europejskiej ułatwiających
swobodę przemieszczania się
Wprowadzenie
1. Podstawy prawne koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
1.1. Prawo traktatowe
1.2. Prawo pochodne
2. Ewolucja regulacji prawnych dotyczących koordynacji
2.1. Uwarunkowania ogólne zmian
2.2. Regulacje Unii Europejskiej a zmiany w systemach zabezpieczenia społecznego
2.3. Obywatelstwo Unii Europejskiej a uprawnienia społeczne
2.4. Przepisy o koordynacji a inne regulacje wspólnotowe
II. Nowe regulacje dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
obowiązujące od dnia 1 maja 2010 r.
1. Preambuła rozporządzenia nr 883/2004 - istota i znaczenie przepisów o koordynacji
1.1. Koordynacja jako instrument realizacji prawa do swobodnego przepływu osób
1.2. Koordynacja a harmonizacja
1.3. Zasada równego traktowania
1.4. Zakres podmiotowy odniesiony do obywateli Unii Europejskiej
1.5. Zasada równego traktowania świadczeń, dochodu i okoliczności (zdarzeń)
1.6. Zasada zachowania praw nabytych i będących w trakcie nabywania
1.7. Zasada stosowania ustawodawstwa jednego państwa
2. Świadczenia i zasady ich koordynacji w preambule rozporządzenia nr 883/2004
3. Zakres i charakter nowych regulacji dotyczących koordynacji. Część normatywna
rozporządzenia nr 883/2004
3.1. Zasady koordynacji
3.2. Zakres podmiotowy przepisów o koordynacji
3.3. Definicje i pojęcia
3.4. Zakres przedmiotowy w rozporządzeniach koordynacyjnych
III. Wymiar zewnętrzny przepisów Unii Europejskiej o koordynacji zabezpieczenia
społecznego
1. Rozporządzenia o koordynacji a międzynarodowe konwencje zabezpieczenia społecznego
1.1. Wprowadzenie
1.2. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości dotyczące stosowania
postanowień konwencji o zabezpieczeniu społecznym
1.3. Dwustronne konwencje pomiędzy państwem członkowskim i krajami trzecimi.
Orzecznictwo ETS
1.4. Zalecenie P1 Komisji Administracyjnej do spraw koordynacji systemów zabezpieczenia
społecznego dotyczące wyroku w sprawie Gottardo
1.5. Rozwiązania w rozporządzeniach o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
Podsumowanie
Orzecznictwo ETS
Rozdział III
Obowiązek ubezpieczenia społecznego osób przemieszczających się między
państwami Unii Europejskiej. Zasady ustalania ustawodawstwa właściwego
Wprowadzenie
1. Analiza przepisów rozporządzeń nr 883/2004 i nr 987/2009. Definicje i pojęcia dla
określenia mającego zastosowanie prawa
2. Określenie ustawodawstwa właściwego. Ogólne zasady
3. Specjalne zasady dotyczące oddelegowania
3.1. Pracownicy oddelegowani (art. 12 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004)
3.2. Oddelegowanie osoby prowadzącej działalność gospodarczą na własny rachunek
(art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004)
3.3. Procedury w zakresie delegowania
4. Delegowanie pracowników w ramach świadczenia usług
4.1. Projekt nowej dyrektywy w sprawie delegowania pracowników
5. Wykonywanie pracy w dwóch lub kilku państwach członkowskich
5.1. Problemy pojęciowe i definicyjne
5.2. Pojęcie "osoba normalnie wykonująca pracę w dwóch lub kilku państwach
członkowskich"
5.3. Pojęcie "znaczna część pracy
5.4. Działalność na własny rachunek w więcej niż jednym państwie członkowskim
5.5. Praca najemna i działalność na własny rachunek
6. Wyjątki od uregulowań zawartych w art. 11-15 rozporządzenia nr 883/2004
7. Tymczasowe ustawodawstwo
8. Regulacje służące skuteczności stosowania tytułu II rozporządzenia nr 883/2004
9. Ubezpieczenie dobrowolne lub fakultatywne kontynuowane (art. 14 rozporządzenia nr
883/2004)
10. Ustalenia formalne - procedury formalne
11. Ocena i wnioski dotyczące stosowania przepisów ustalających ustawodawstwo
właściwe
Orzecznictwo ETS
Rozdział IV
Świadczenia opieki długoterminowej. Analiza prawna
Wprowadzenie
1. Rozwój koncepcji opieki długoterminowej
1.1. Long-Term Care w ramach dotychczasowych przepisów rozporządzenia nr 1408/71
dotyczącego koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
1.2. LTC w kontekście zakresu regulacji z zabezpieczenia społecznego i pomocy
społecznej. Nowe ryzyko i nowe świadczenia
1.3. Rozwój opieki długoterminowej w ramach krajowych systemów zabezpieczenia
społecznego
1.4. Analiza porównawcza LTC w krajach Unii Europejskiej
1.5. Zagadnienia opieki długoterminowej w orzecznictwie ETS
1.6. Problemy definicyjne opieki długoterminowej
2. Świadczenia z opieki długoterminowej a inne uprawnienia w przepisach UE
3. Ustalenia do badań na przyszłość
4. Kierunki zmian obowiązujących przepisów
4.1. Odrębne regulacje LTC
4.2. Definicje LTC, klasyfikacja świadczeń
Orzecznictwo ETS
Rozdział V
Zdrowotne świadczenia rzeczowe w regulacjach Unii Europejskiej
Wprowadzenie
I. Zdrowotne świadczenia rzeczowe w obecnych przepisach koordynacyjnych
1. Podstawy prawne
2. Podstawowe pojęcia i definicje w celu stosowania przepisów o korzystaniu ze
świadczeń zdrowotnych
3. Prawo do świadczeń w razie przeniesienia miejsca zamieszkania do innego państwa
członkowskiego
4. Prawo do świadczeń w okresie tymczasowego przebywania w innym państwie członkowskim
(w tym w okresie wypoczynku)
5. Prawo do świadczeń zdrowotnych w okresie nauki w innym państwie członkowskim
6. Prawo do świadczeń rzeczowych zdrowotnych w zakresie leczenia planowanego
7. Prawo do świadczeń rzeczowych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
8. Opieka zdrowotna przysługująca emerytom i rencistom
9. Przepisy wspólne rozporządzenia nr 883/2004
9.1. Artykuł 31 (przepisy ogólne)
9.2. Artykuł 32. Pierwszeństwo prawa do świadczeń rzeczowych - zasada szczególna
dotycząca prawa członków rodziny do świadczeń w państwie członkowskim zamieszkania
9.3. Artykuł 33. Świadczenia rzeczowe o znacznej wartości
9.4. Artykuł 34. Zbieg świadczeń z tytułu długookresowej opieki
10. Zasady zwrotu kosztów świadczeń rzeczowych
11. Ustalenia końcowe. Wnioski
II. Dyrektywa 2011/24/UE w sprawie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece
zdrowotnej
Wprowadzenie
1. Preambuła dyrektywy 2011/24/UE - analiza zasad
1.1. Przedmiot i zakres stosowania
1.2. Związek z innymi przepisami unijnymi
1.3. Obowiązki państw członkowskich w odniesieniu do transgranicznej opieki zdrowotnej
1.4. Zwrot kosztów transgranicznej opieki zdrowotnej
1.5. Opieka zdrowotna, która może wymagać uprzedniej zgody
1.6. Procedury administracyjne odnoszące się do transgranicznej opieki zdrowotnej
1.7. Informowanie, krajowe punkty kontaktowe
1.8. Współpraca między różnymi podmiotami
2. Nowe regulacje dotyczące praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej zawarte w
dyrektywie 2011/24/UE
3. Wnioski
III. Związki i zależności między rozporządzeniami nr 883/2004 oraz nr 987/2009 a
dyrektywą 2011/24/EU
1. Relacje prawne między rozporządzeniami nr 833/2004 oraz nr 987/2009 a dyrektywą
2011/24/UE
1.1. Charakter prawny analizowanych aktów
1.2. Zakres podmiotowy stosowania rozporządzeń i dyrektywy
1.3. Zakres stosowania rozporządzeń i dyrektywy
2. Rozwiązania prawne dotyczące planowanej opieki zdrowotnej
2.1. Zasady udzielania zgody, pozwolenia
2.2. Odmowa zgody na planowaną opiekę zdrowotną
2.3. Zasady zwrotu kosztów planowanego leczenia
3. Rozwiązania prawne dotyczące nieplanowanej opieki zdrowotnej
4. Prawo do świadczeń zdrowotnych w razie zamieszkania poza granicami właściwego
państwa członkowskiego
4.1. Zasady dostępu do świadczeń rzeczowych w państwie członkowskim zamieszkania
4.2. Procedura mająca zastosowanie w przypadku leczenia w trzecim państwie członkowskim
4.3. Dostęp do świadczeń w państwie członkowskim właściwym niebędącym państwem
uprawnionym do wydania zgody, zezwolenia
4.4. Procedury stosowane w przypadku osób ubiegających się o zwrot kosztów na
podstawie ustalonych zryczałtowanych kwot
5. Obowiązki informowania o przysługujących prawach i gwarancje proceduralne
Wnioski
Orzecznictwo ETS
Rozdział VI
Prawo do świadczeń pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa
Wprowadzenie
1. Podstawowe regulacje
2. Zakres przedmiotowy
3. Zasady koordynacji świadczeń pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa
4. Zasady wypłaty pieniężnych świadczeń w razie choroby i macierzyństwa
5. Tryb ubiegania się o świadczenia pieniężne w państwie zamieszkania (pobytu)
5.1. Zasady ogólne
5.2. Zasady przeprowadzania badań lekarskich
5.3. Uprawnienia do świadczeń pieniężnych z tytułu opieki długoterminowej
5.4. Zasiłek pogrzebowy. Zasady ustalania uprawnień
Podsumowanie. Wnioski
Orzecznictwo ETS
Rozdział VII
Prawo do emerytury i renty osób przemieszczających się
Wprowadzenie
1. Definicje, pojęcia prawne
2. Zasady koordynacji emerytur, rent i świadczeń przedemerytalnych korzystających z
prawa do swobodnego przemieszczania się w państwach Unii Europejskiej
3. Zakres podmiotowy osób objętych koordynacją w zakresie emerytur i rent
3.1. Sytuacja prawna obywateli Unii Europejskiej
3.2. Sytuacja prawna obywateli państw trzecich
4. Zakres przedmiotowy rozporządzenia nr 883/2004 dotyczący emerytur i rent
5. Prawo do emerytur i rent z tytułu niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia
oraz rent rodzinnych po osobach uprawnionych do tych świadczeń
5.1. Ustalanie prawa do świadczeń emerytalno-rentowych
5.2. Ustalanie wysokości emerytur i rent (art. 52 rozporządzenia nr 883/2004)
5.3. Okresy krótsze niż rok (art. 57 rozporządzenia nr 883/2004)
5.4. Zasady ustalania dopłaty do minimalnego świadczenia (art. 58 rozporządzenia nr
883/2004)
6. Zasady przeciwdziałania kumulacji, zbieg świadczeń tego samego rodzaju, zbieg
świadczeń różnego rodzaju (art. 53-55 rozporządzenia nr 883/2004)
7. Koordynacja świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
8. Koordynacja zasiłków pogrzebowych z tytułu śmierci emeryta lub rencisty albo
członka rodziny emeryta lub rencisty
9. Koordynacja świadczeń przedemerytalnych
10. Specjalne nieskładkowe świadczenia pieniężne
11. Przeliczanie emerytur i rent przed wejściem w życie rozporządzenia nr 883/2004 -
realizacja art. 87 ust. 4 i 5 rozporządzenia nr 883/2004
12. Ustalanie uprawnień do świadczeń emerytalnych i rentowych, w przypadku których
postępowanie nie zostało zakończone do dnia wejścia w życie rozporządzenia nr
883/2004 - realizacja art. 94 rozporządzenia nr 987/2009
Ustalenia końcowe. Wnioski
Orzecznictwo ETS
Rozdział VIII
Prawo do świadczeń w razie bezrobocia
Wprowadzenie
1. Podstawowe regulacje
2. Nabycie i zachowanie prawa do świadczeń w razie bezrobocia
3. Obliczanie wysokości świadczeń
4. Zachowanie prawa do zasiłku w razie wyjazdu
do innego państwa członkowskiego
4.1. Bezrobotni udający się do innego państwa członkowskiego (art. 64 rozporządzenia
nr 883/2004)
4.2. Ocena stosowania art. 64 rozporządzenia nr 883/2004 oraz innych z nim związanych
przepisów
5. Uprawnienia pracowników przygranicznych i innych transgranicznych bezrobotnych
5.1. Zasady dla pracowników pracujących w innym państwie (cross-border workers)
5.2. Bezrobotni, którzy zamieszkiwali w państwie członkowskim innym niż państwo
właściwe
5.3. Artykuł 65a rozporządzenia nr 883/2004
6. Wypłacanie zasiłków
Podsumowanie
Orzecznictwo ETS
Rozdział IX
Prawo do świadczeń rodzinnych
Wprowadzenie
1. Podstawowe regulacje
2. Podstawowe definicje. Zakres pojęcia "świadczenia rodzinne"
3. Prawo do świadczeń rodzinnych
3.1. Członkowie rodziny danej osoby mieszkające w państwie, w którym jest ona
ubezpieczona
3.2. Członkowie rodziny mieszkający w innym państwie członkowskim
3.3. Zasady pierwszeństwa w przypadku zbiegu praw do świadczeń
3.4. Świadczenia rodzinne dla osób bezrobotnych
3.5. Świadczenia rodzinne dla emerytów i rencistów
4. Procedura dotycząca stosowania art. 67 i 68 rozporządzenia nr 883/2004
Wnioski
Orzecznictwo ETS
Zakończenie
Literatur
Akty prawne
Summary
504 strony, oprawa twarda
